قصه پر غصه هزار و یک ناشر!، در سال کرونازده بر بازار نشر چه گذشت؟ - وبلاگ پاورست

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران- شادی رضایی؛ جغرافیای وسیع حوزه نشر حالا این روز ها در محدودیت های کرونایی گرفتار شده است و باهر دست و پا زدنی درپی بروز واثبات خود است. کمی که از نزدیکتر و با ذره بین دقت به ماجرا نگاه کنیم مسائل خودرویی را می بینیم که باید با هرس کردن و ریشه کنی آن ها باغچه بازار نشر را احیا کرد و جانی تازه در آن دمید.

از عدم تناسب تعداد ناشرین و تعداد کتابفروشی ها که جایگاه اصلی بروز ناشرین هستند گرفته تا فرآیند ارتباط گیری ناشرین با شبکه های پخشی کتاب و مرثیه تمام عیار تسهیلات دولتی، همه و همه تابلو های شاهکار نمایشگاه خودساخته بازار نشر اند که بر دیوار کوچه پس کوچه های پاندمی کرونا خونمایی می کنند.

آشوب کرونایی

هرچند این روز ها بازار فروش آنلاین کتاب تنورش داغ تر از همیشه است، اما سرنوشت فروش فیزیکی و مصرف کتابخانه ای پفراینده ای سرباز است که در هیچ دادگاهی مختومه اعلام نشده است و مجازاتی برای متهم ردیف اولش بریده نشده است و التهاب و تشویش کرونا همچون روز های اول با سرعت در این میدان می تازد.

به همین دلیل شجاعی مدیر نشر نیستان در گفتگو با خبرنگاران می گوید: برای اینکه کمی از چالش کاهش مخاطب فروش فیزیکی را کم کنیم مجبور به کاهش تیراژ کتاب ها شدیم که همین امر در طولانی مدت اتفاق خوبی را برای نشر رقم نمی زند، همچنین اقدام به تولید نسخه الکترونیکی و کتاب گویا برای جلب و افزایش مخاطب کردیم.

به طور کلی ناشرین کوچک و عظیم با چالش های عدیده ای در این دوران روبرو شدند. مسائلی که علیزاده مدیر فروش نشر امیرکبیر آنها را تعطیلی کتابفروشی ها و دفاتر نشر و کاهش عملکرد چاپخانه ها برشمرد و بیان کرد: در اصل فروش مجازی و اینترنتی با وجود رشد عجیب و غریبش تنها بخشی از هزینه ها و میزان فروش را جبران کرد.

در اوج کثرت

موردی که شدیدا در حوزه ناشرین به چشم می آید شمار و عده کثیر آنهاست این مسئله در فرایند فعلی حوزه ناشرین از این جهت اهمیت می یابد که در میان این خیل عظیم دیده شدن سخت است و حالا که همه گیری کرونا پیش آمده است دیده شدن سخت تر شده است و به یکی از چالش های مهم این حوزه تبدیل شده است. به گونه ای که مزیت رقابتی به برد رسانه ای مبدل شده است و خواه ناخواه به علت تعدد و حجم بالا عده ای از فضای رقابتی و دید مخاطبین جا می مانند.

به گفته علیزاده روابط عمومی نشر امیرکبیردر گفتگو با خبرنگاران تعداد ناشران در کشور به 19000 می رسد و در این بین رقم 16000 آن بر ناشرین غیرفعال دلالت می کند. شاه آبادی مدیر فروش نشر مهرستان اصفهان هم در این رابطه اشاره می کند که در این مسئله عده ای از این ناشرین غیرفعال شامل سازمان ها و نهاد های دولتی می شوند که در عوض سپردن چاپ کتابشان توسط یک نشر خودشان اقدام به دریافت پروانه نشر میکنند.

عده ای دیگر از این پروانه نشر در پی تسهیلات و امتیازات ناشی از آن هستند؛ و به طور تقریبی میتوان ادعا کرد ما تنها 300 الی 400 ناشر فعال داریم.

در این ماجرا حلقه دیگری هم خودنمایی می کند و آن هم کم بودن تعداد کتابفروشی ها به نسبت تعداد و حجم بالای ناشرین است که نشان از عدم تناسب تولید و عرضه است. حال به گفته هاشمی مدیر فروشگاه سوره مهر در گفتگو با خبرنگاران با وجود چنددستگی های موجود ناشرین فروش کتب صرفا معطوف به ناشرین پرکارتر نبوده و هرنشر و سبک کتابی مخاطب خود را داشته و به فراخور موضوع و محتوا مورد اقبال قرار می گیرد.

چرخه انتخابی توزیع

مسئله مهم دیگری که ناشرین درگیر آن هستند ارتباط با شبکه های توزیع کتاب است که به آن ها مجال بروز می دهد. در زمان همه گیری کرونا هم به علت قطع نسبی ارتباط و فروش فیزیکی ناشرین شبکه های توزیع کتاب اهمیت بالاتری پیدا کرده و از مهمترین راه های فروش و دیده شدن کتب و ناشرین به حساب می آیند.

این موضوع به گونه ای است که ناشرین کم کارتر و شهرستانی به راحتی نمی توانند با آن ها ارتباط بگیرند و کار کنند، و همین امر است که موجب آسیب دیدن بیشتر چنین ناشرینی می شود. شاه آبادی مدیر فروش نشر مهرستان دلیل این امر را در آن می داند که تعداد تیراژ و چاپ کتاب هایی که ناشر در اختیار شبکه های توزیع قرار می دهد حدنصابی دارد و تا مادامی که به حدنصاب مذکور نرسیده است شبکه پخش کتاب را نمی پذیرد تا به ویزیتور های خود جهت ارائه به کتاب فروشی ها بدهد؛ لذا مستلزم حل این ماجرا ارتباط گیری مستقیم خود ناشر با کتابفروشی هاست، تا با این کار به مرور اعتماد شبکه های توزیع را جلب کرده و تیراژ خود را هم به حدنصاب مذکور برساند.

نکته جالب این ماجرا اینجاست که می توان ادعا کرد معین مصوب این میزان حدنصاب از سمت ارگان یا مرجع قانونی خاصی معین و تصویب نشده است و شاید هم امری سلیقه ای از سمت طرف ذی نفع ماجراست. شبکه های توزیع زیادی در حال فعالیت هستند که آمار خیلی دقیقی هم از شمار آن ها جایی ثبت نشده است. اما در میان آن ها تعدادی هستند که به عنوان شبکه های اصلی به شمار می فرایند من جمله ققنوس، گسترش، آثار و ترنج در تهران و پردازان در مشهد و فدک در اصفهان.

به قیمت تسهیلات

درکنار تمام آسیب ها و چالش های ناشرین انتظار می رود دولت تسهیلات و حمایت هایی را شامل حال ناشرین کند و از این راه به ناشرین کمک کند چراکه دغدغه ها و چالش های ناشرین در این دوران بیش از هرزمان دیگری به بدنه و حیات آن ها چنگ می زند. علیزاده روابط عمومی نشر امیرکبیر در گفتگو با خبرنگاران حمایت های دولت در دوران کرونا برای ناشرین را اینگونه برشمرد: اولین اقدام از سمت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این شکل صورت گرفت که مقداری کاغذ با قیمت دولتی ارائه کرد. با وجود اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد با این اقدام در پی حکایت از ناشرین بود، اما تکانه های بازار کاغذ و نیاز ناشرین آن به اندازه ای است که این اقدام عملا کارکرد خاصی نداشت چرا که اگر فرض کنیم واحد نیاز ناشرین 100 واحد است میزان ارائه شده توسط این اقدام 5 واحد بود.

شجاعی مدیر نشر نیستان هم در اینباره در گفتگو با خبرنگاران بیان کرد: بروکراسی و فرایند اداری دریافت این سهمیه کاغذ به گونه ای بود که بسکمک ناشرین قادر نبودند برای دریافت آن صبر کنند و عمدتا میزان کمی از آن استفاده شد.

علیزاده دومین اقدامی که از سمت دولت متوجه ناشرین شد را نمایشگاه مجازی کتاب بیان کرد. همچنین اضافه کرد: استقبال و فروش این نمایشگاه به قدری بالا بود که سرعت پاسخ دهی به سفارشات پایین بود و چرخه نمایشگاه از فرایند استقبال عقب ماند.

وی معتقد است: ناشرینی که با آمادگی کافی در این نمایشگاه حضور به هم رساندند اتفاق مثبتی را برای خودشان رقم زدند در حالی که تعدادی از ناشرین با وجود انجام ثبت نام در نمایشگاه حضور نیافتند. همین استقبال ها و فروش ها موجب شد مجددا چرخه نقدی به راه بیفتد چرا که نمایشگاه عظیم کتاب همیشه موجب این امر میشد و بودجه نقدی زیادی را به گردش در می آورد. برخلاف کار با شبکه های پخش که عملکرد نقدی آنی ای ندارند و با تخفیف کتاب را از ناشر خریداری میکنند و در عوض چک می دهند.

شجاعی مدیر نشر نیستان هم دراینباره بیان کرد: نمایشگاه کتاب سود خاصی برای ناشرین در پی نداشت با وجودی که هزینه ارسال رایگان از ناشرین اخذ میشد و همچنین تخفیفات کتاب ها که گا ها در کنار هزینه بسته بندی سودی را که نصیب ناشر نمیکرد بلکه چیزی هم از جیب خود ناشر صرف میشد.

علیزاده سومین اقدام دولت برای حمایت از ناشرین در دوران کرونارا فروش های استثنایی و پویش گونه پاییزه برشمرد و معتقد بود: چنین اقداماتی مسکن موقت است و در طولانی مدت و کلان تر اثرگذار و کمک کننده نیست.

اینط.ر که از یافته ها و گفته های ناشرین مختلف به نظر می رسد تقریبا هیچ حمایت یا تسهیلات سازمان یافته و موثری به ناشرین در این دوران همه گیری کرونا ارائه نشده است. ازجمله پیشنهادات خود ناشرین در راستای حمایت های بالقوه دولت از آن ها این است که به فرض مثال همان هزینه ای که صرف خریدن کتاب های برخی ناشرین می کنند و بهره کافی ندارد را به خود ناشر ارائه دهند تا ناشر این هزینه را صرف تبلیغات گسترده همان کتاب برای دیده شدن موثر کتاب مذکور کند.

کلام آخر

با وجود آشوب و مسائلی که برای همه ناشرین در این دوران همه گیری کرونا ایجاد شد، برخی ناشرین کم کارتر به جهت اینکه پیش از ماجرای همه گیری هم مسائل و دردسر های بیشتری داشتند سخت تر توانستند با شرایط موجود هماهنگ شده و به فرایند کاری خود ادامه دهند.

از طرفی هم ناشرین حمایت های خاصی از سمت دولت دریافت نکرده اند، با اینکه انتظار می رفت در چنین شرایط سختی که به علت محدودیت های کرونایی و تعطیلی ها و تورم های ناشی از آن ایجاد شده است دولت تسهیلات و بسته های کمکی را برای ناشرین در نظر بگیرد. شبکه های پخشی کتاب هم تا مدت نه چندان واضحی تبلیغ و پخش کتاب های این ناشرین را به عهده نمیگیرند.

حتی در نمایشگاه های کتاب هم که می بایست فرصتی برای دیده شدن ناشرین عمومی باشد، با وجود قیمت بالای تبلیغات این امکان تا حد زیادی ممکن نیست. همینطور نمایشگاه مجازی کتاب برگزار شده در عین نفع ناشر تاثیرمنفی بر کتابفروشی ها گذاشت، کتابفروشی هایی که در اولین سطح فروش کتاب، تکانه های ناشی از همه گیری کرونا را دریافت و لمس کردند.