تور دبی: کاهش دبی زاینده رود و افزایش آلاینده ها - وبلاگ پاورست

با تور دبی در زیباترین سواحل خلیج فارس استراحت کنید و شهری پر زرق و برق، بین‌المللی و پیشرفته را سیاحت کنید.

کاهش دبی زاینده رود و افزایش آلاینده ها

نویسنده:دکتر سید سعید اسلامیان (1)، صالح ترکش اصفهانی (2)

چالش های موجود در نتیجه ی افزایش آلاینده ها بر اثر کاهش دبی رودخانه ی زاینده رود

چکیده

هدف توسعه و مدیریت پایدار منابع آب، تأمین صحیح نیازهای آبی نسل های حال و آینده است. این مهم با دو عامل طراحی جامع و مناسب سیستم ها یعنی بهینه سازی راندمان استفاده از آب، و ایجاد تلاشی پیوسته به منظور حفاظت و تجدد زیست بوم طبیعی تحقق می یابد. عبور به جامعه ی پایدار مستلزم بسیاری از مبارزات اجتماعی و صنعتی است. با پذیرش محدودیت های منابع آب، علی رغم افزایش راندمان صنایع فعلی و آینده، استفاده ی پایدار از منابع لازم است. امروزه فرآیندهای پایدار برای تغییر روش های استفاده از انرژی، منابع و اصلاح آلودگی محیط زیستِ زمینی و هوایی را نیز شامل شوند. یکی از زیرشاخه های مدیریت پایدار، استفاده ی مجدد از پساب هاست. در این مقاله آلاینده های ورودی به رودخانه ی زاینده رود و بعلاوه چالش هایی موجود در اثر افزایش این آلاینده ها بر اثر کاهش دبی رودخانه ی زاینده رود بیان، و پیشنهاداتی در رابطه با اعمال مدیریت پایدار بر حوضه ی زاینده رود ارائه خواهد شد.

کلید واژه ها: توسعه ی پایدار، آلاینده ها، زاینده رود، استفاده ی مجدد از آب

مقدمه

اثرات اجتماعی، مالی و زیست محیطی توسعه ی منابع آب در گذشته از یک سو، و پیش بینی حتمی کمبود آب از سوی دیگر، از عوامل ایجاد و توسعه ی الگویی تازه برای مدیریت منابع آب محسوب می شوند. این الگو که تحت عنوان مدیریت پایدار بیان شده است در گزارش کمیته ی برونتلند با عنوان آینده ی مشترک ما در سال 1987 بدین توضیح گزارش شد: بشریت این توانایی را دارد که برای تأمین نیازهای کنونی خود، بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده در مواجهه با نیازهایشان، توسعه ی متعادلی را ایجاد کند . یکی از شاخه های مدیریت پایدار، استفاده ی مجدد از آب است. هدف استفاده ی مجدد از آب که امروزه تحت عنوان بازیافت آب مطرح شده است، تمدید و حفظ منابع آب در دسترس و بعلاوه کاربرد صحیح منابع آب با توجه به کیفیت آن هاست. بازیافت آب بر اساس پروژه های انجام گرفته در جهان به پنج شاخه ی شهری، صنایع، کشاورزی، محیطی و تفریحی، تغذیه ی آب زیرزمینی و افزایش ذخایر آب آشامیدنی تقسیم می شود (Earles, 2005).

سیستم های بازیافت شهری، آب اصلاح شده (پساب تصفیه شده) را برای اهداف مختلف غیرآشامیدنی آماده می نمایند که شامل آبیاری پارک های عمومی و مراکز تفریحی، زمین های ورزشی، جنگل های دست کاشت، میانه و حاشیه های بزرگراه ها، فضای سبز منطقه ها مجاور ساختمان ها و تأسیسات عمومی، آب نماهای زینتی از قبیل فواره ها، استخرهای زینتی، آبشارهای مصنوعی، کنترل گرد و خاک و فراوری بتن برای پروژه های زیربنایی است. شاخه ی بازیافت صنعتی نیز معمولاً شامل استفاده از آب اصلاح شده جهت مصارف تأسیسات بزرگ از قبیل نیروگاه های برق و پالایشگاه های نفت است. استفاده از آب اصلاح شده در ایجاد تالاب های مصنوعی و منطقه ها تفریحی نیز از اوایل 1900 در جهان توسعه یافت. کاربرد آب اصلاح شده در این گونه مصارف، خدمتی به ترمیم و افزایش تالاب های طبیعی است. معمولاً تالاب های مصنوعی و ترمیم شده در افزایش تنوع بوم طراحی و مدیریت می شوند. از دیگر شاخه های بازیافت آب، تغذیه ی آب های زیرزمینی است که از اهداف آن می توان به ایجاد سدی برای نفوذ نکردن آب شور به سفره های آب زیرزمینی منطقه ها ساحلی، ایجاد تصفیه ای اضافی برای مصارف بازیافت آب آینده، تقویت سفره های زیرزمینی آشامیدنی و غیرآشامیدنی، و ایجاد منبعی از آب اصلاح شده برای بازیابی در آینده اشاره کرد (Crook, 1990).

زاینده رود بزرگ ترین رودخانه ی داخل فلات مرکزی ایران و مهم ترین منبع آب سطحی استان اصفهان است که از ارتفاعات زردکوه بختیاری سرچشمه می گیرد. ارتفاعات مذکور جزیی از رشته کوه زاگرس است که به واسطه ی آهکی زرد رنگ به این نام معروف است. طول رودخانه ی زاینده رود 350 کیلومتر است و در خاتمه به تالاب گاوخونی منتهی می شود. مساحت کل حوضه ی زاینده رود در حدود 41500 کیلومترمربع است. امروزه با توجه به توسعه ی صنایع، کشاورزی و شهرنشینی در حوضه ی این رودخانه، ورود آلاینده ها به این رودخانه نیز پیشرفته است (زارعیان، 1387).

مواد و روش

روابط دبی جریان (متغیر مستقل) با اندازه راهنمایی الکتریکی (متغیر وابسته) در آب رودخانه

راهنمایی الکتریکی پارامتری اصلی و مهم در معین اندازه یون های باردار و غلظت املاح محلول در آب است که در معین شرایط کیفی آب در ابعاد وسیع مورد استفاده قرار می گیرد. راهنمایی الکتریکی آب شاخصی از اندازه املاح محلول آب است. معمولاً بین این دو پارامتر یعنی راهنمایی الکتریکی (EC) و مواد محلول (TDS) نسبت معینی برقرار است و معمولاً رابطه ای خطی دارند. در این مطالعه داده های رژیم جریان و راهنمایی الکتریکی رودخانه ی زاینده رود از آبان سال 86 تا اسفند سال 87 از سازمان آب منطقه ای اصفهان و سازمان حفاظت از محیط زیست اصفهان گرفته شد و به وسیله نرم افزار اکسل در مدل های مختلف مورد آنالیز نهاده شد (نمودار 1) و ضرایب همبستگی مدل های مختلف برازش داده شده به دست آمد. نتایج نشان داد که هر سه مدل رگرسیونی (چند جمله ای، توانی و نمایی) برازش مناسبی دارند و نشان دهنده ای این مهم هستند که با کاهش رژیم جریان، راهنمایی الکتریکی افزایش می یابد و به علت رابطه ای مستقیم راهنمایی الکتریکی با مواد محلول، مواد محلول نیز در اثر این کاهش افزایش می یابند که هر دو نشان دهنده ی افزایش آلاینده ها در رودخانه هستند.

آلاینده های ورودی به رودخانه ی زاینده رود و چالش های آن

از جمله ورودی های آلاینده به رودخانه ی زاینده رود می توان به زهکش کشاورزی، صنعت فولاد، ذوب آهن اصفهان، پل اکریل اصفهان، نیروگاه شهید عباس پور، کارخانجات فراوریی، تصفیه خانه ی جنوب، فاضلاب های تصفیه نشده ی منطقه باغ بهادران، زرین شهر و بخشی از روستاها و شهرهای چهارمحال و بختیاری (مانند روستای مارکده)، فاضلاب گاوداری فوکا و شهر بهارستان و زهکش زرین شهر و زهکش سجزی اشاره کرد. ورود پساب این آلاینده ها در رودخانه ی زاینده رود در مواقعی که دبی رودخانه کاهش پیدا کند به علت این که قدرت خودپالایی و اکسیژن گیری رودخانه کاهش پیدا می نماید بسیار خطرناک است و سبب مسائل محیط زیستی فراوانی می شود.

به عنوان مثال ابراهیمی و همکاران در مطالعات خود بر رودخانه ی زاینده رود نتیجه گرفتند که بر اثر ورود این آلاینده ها، بی مهرگان کف زی نامقاوم بر آلودگی از بین رفته اند. این بی مهرگان منبع تغذیه بعضی از ماهی های رودخانه هستند. بعلاوه در اثر افزایش و در نتیجه اکسیژن آن کاهش می یابد که مرگ بسیاری از جانداران آبزی را به همراه دارد. در مطالعه ای به وسیله نصرآبادی و همکاران در خصوص جمعیت ماهیان موجود در رودخانه ی زاینده رود، عامل اصلی کاهش و حتی انقراض بعضی از گونه های آبزی رودخانه، آلودگی رودخانه شناسایی شده است. بعلاوه کاهش قورباغه ها در اثر افزایش سموم کشاورزی و مرگ تدریجی تالاب گاوخونی از دیگر چالش های این موضوع هستند.

راهکارها

با توجه به آلاینده های ورودی به رودخانه ی زاینده رود و چالش های همراه با آن ها، استفاده از اصول پایداری در زیرحوضه ی زاینده رود لازم است که می توان به ایجاد تصفیه خانه ها و توسعه شبکه ی فاضلاب در منطقه ها ذکر شده، به کارگیری تالاب های مصنوعی در خروجی زهکش های کشاورزی مانند زهکش شور سجزی، تشویق کارخانجات به استفاده ی مجدد از پساب صنعتی خود، تشویق کارخانجات به استفاده از پساب های شهری در مصارف آبی خود - که این امر علاوه بر کاهش آلودگی آب های زیرزمینی و آب های سطحی در اثر ورود پساب، سبب کاهش برداشت صنایع از منابع آب شده و در نتیجه سبب افزایش دبی رودخانه می شود- اشاره کرد. به عنوان مثال استفاده از پساب های شمال شهر و شاهین شهر جهت مصارف نیروگاه شهید منتظری و پالایشگاه نفت اصفهان، استفاده از پساب های شهری جهت تغذیه سفره های آب شور منطقه، استفاده از پساب های شهری جهت مصارف شهری و فضای سبز (به خصوص استفاده از پساب های تصفیه خانه جنوب جهت توسعه ی فضای سبز منطقه ها جنوبی اصفهان که این امر سبب کاهش آلودگی رودخانه می شود)، استفاده از سیستم های توزیع دوگانه ی آب (آب آشامیدنی و آب اصلاح شده) در منطقه ها تجاری و اداری، افزایش کنترل ها و رسیدگی ها بر تخلیه ی کارخانجات و حفظ حق آبه ی تالاب گاوخونی اشاره کرد.

نکته ی قابل توجه در استفاده ی مجدد از آب های اصلاح شده جهت مصارف مختلف، حفظ استانداردهای کیفی آب اصلاح شده مرتبط با هر کاربرد است و کنترل این استانداردها جهت حفاظت از سلامت عمومی الزامی است.

نتیجه گیری

با توجه به خشکسالی ها و در نتیجه ی آن کاهش دبی رودخانه ی زاینده رود، افزایش آلاینده ها در این رودخانه امری بدیهی است. لذا تغییر مدیریت فعلی بر منابع آب اصفهان امری لازم است. در این راستا استفاده از پساب های شهری جهت مصارفی که نیازمند کیفیت بالای آب نیستند، گامی به سوی تحقق این اهداف است. اما در راستای تحقق این هدف باید نگرانی برای سلامتی و ایمنی در برنامه ریزی و پیاده سازی اصلاح و بازیافت آب گنجانده شود و سلامت جامعه تضمین شود.

پی نوشت

1-دانشیار دانشگاه صنعتی اصفهان [email protected]

2- دانشجوی دانشگاه صنعتی اصفهان [email protected]

منابع و مأخذ

[1] ابراهیم عیسی، محمد نعمتی ورنوسفادرانی و نوراله میرغفاری، ارزیابی کیفی آب رودخانه ی زاینده رود با استفاده از شاخص زیستی BMWP، اولین همایش مدیریت جامع حوضه ی زاینده رود، اصفهان، 14 و 15 اسفند، 1387.

[2] زارعان محمد جواد، سید سعید اسلامیان و محمد جواد امیری، آنالیز عوامل آلاینده ی رودخانه ی زاینده رود و راهکارهای مقابله با آن، اولین همایش مدیریت جامع حوضه ی زاینده رود، اصفهان، 14 و 15 اسفند، 1387.

[3] نصرآبادی سعید اسداله، نصراله محبوبی صوفیانی و ابراهیم متقی، اثرات خشک سالی، شهرسازی و زیست محیطی برفون ماهیان بومی زاینده رود، اولین همایش مدیریت جامع حوضه ی زاینده رود، اصفهان، 14 و 15 اسفند، 1387.

[4] Crook, J. 1990. Water Reclamation. Encyclopedia of Physical Science and Technology. R. Myers (ed.), Academic Press, Inc., pp. 157-187. San Diego, California.

[5] Earles .R, 2005, Sustainable Agriculture: An Introduction: revised by Paul Williams, NCAT program Specialist © NCAT.

منبع:ماهنامه فنی - تخصصی دانش نما 175 - 174

/ن

منبع: راسخون