آئین گلاب گیری ، رسمی هزار ساله Rose and Rose Water - وبلاگ پاورست

گلاب گیری یکی از مراسمی است که همه ساله در 14 استان ایران به صورت عمده از اوایل اردیبهشت تا اواخر خرداد (بر اساس شرایط آب و هوایی) و اقلیمی انجام می شود. شروع آیین گلابگیری در ایران در ابتدای اردیبهشت است و گلابگیران شهر میمند فارس در 90 کیلومتری جنوب شرقی شیراز به علت شرایط آب و هوایی همه ساله شروع گر مراسم گلابگیری در ایران هستند و همه ساله جشنواره گل و گلاب در شهرستان میمند فارس از اوایل اردیبهشت شروع می شود و نهایتا پیش از رسیدن به خاتمه اردیبهشت کار برداشت گل سرخ محمدی و گلابگیری نیز به خاتمه می رسد. آیین گل چینی و گلابگیری و جشنواره گل و گلاب میمند سالیانه حدود 2 میلیون نفر توریست را از سراسر کشور به ویژه استانهای جنوبی به این شهر می کشاند. آیین گلابگیری در سایر منطقه ها کشور از جمله شهرستان داراب و بخش های مختلف شهرستان کاشان همانند قمصر و نیاسر و روستای ده آباد از توابع شهرستان نطنز و شهر بادرود نیز جریان دارد .در این مراسم که سالانه بیش از یک میلیون نفر توریست به خود جذب می نماید، از گل های سرخی که در این منطقه ها کاشته شده اند، گلاب تهیه می شود. در کارگاه های گلابگیری شهرستان کاشان سالانه پانزده هزار تن گلاب سنگین فراوری می شود.

تاریخچه گلابگیری کاشان

با توجه به اسناد تاریخی موجود، قدمت گلاب گیری کاشان به سال های دور و به زمان تمدن سیلک برمی شود. سیلک در 3 کیلومتری جنوب غربی شهر کاشان واقع شده و یکی از اولین تمدن های ایران و دنیا است. پس از کاوش های بسیار، باستان شناسان اشیایی را در این منطقه پیدا کردند که نقوش روی آن ها نشان دهنده گل های سرخ بودند. همین طور در حکایات و سفرنامه ها آمده که از زمان قدیم در این منطقه گل سرخ وجود داشته است. مثلا شاردن، دنیاگرد فرانسوی، که در زمان شاه عباس به کاشان آمده بود از وجود این گل یاد نموده و بعلاوه محمد حسن فیض کاشانی که خود در قمصر زندگی می کرد در آثار خود درباره این گل صحبت نموده است. کارشناسی بلغاری در سال های 52 و 54 هجری پس از مقایسه گل سرخ قمصر کاشان با نقاط دیگر به این نتیجه رسید که گل سرخ محمدی این منطقه کیفیت بالاتری دارد و امروزه گلاب گیری قمصر به عنوان معروف ترین در شهر کاشان است.

از طرفی بر اساس کتب و مدارک تاریخی، ایرانیان اولین افرادی بودند که برای تقطیر مایعات و گرفتن اسانس دست به اختراع دستگاه مخصوص آن زدند.این علم در پیشرفت بسیاری از علوم شیمیایی دیگر تاثیرگذار بود، به همین جهت اختراع ایرانیان گام مهمی تلقی می شود و جابر ابن حیان صوفی را پدر شیمی در این زمینه لقب داده اند. در حقیقت بیشتر معروفیت و محبوبیت این مراسم به علت سنتی برگزار شدن آن است. این گلابِ دنیای از لحاظ معنوی و مذهبی هم دارای ارج و قرب است به طوری که هر ساله 6 ذی الحجه خانه خدا را با گلاب محمدی شستشو می دهند.

روش گلاب گیری در کاشان

همانطور که گفته شد تهیه گلاب و حتی عرقیات به دو روش ستنی و صنعتی انجام می شود و کارگاه های سنتی بیش تر از گل هایی استفاده می نمایند که به صورت دیمی رشد نموده اند و شاید به همین علت محصول کارگاه های سنتی عطر و طعم منحصر به فردی دارد. پرطرفدار بودن گلاب به عنوان یک ماده خوراکی خوش طعم و پر خاصیت و زیبایی و شور و هیجان جشن گلاب گیری در منطقه های که به طور عمده به کاشت و برداشت گل سرخ ایرانی می پردازند، ساکنان آن را به مشغول بودن در مراحل مختلف این فرآیند تشویق می نماید.

از گل چینی، گل فروشی، گرفتن گلاب و فروش آن گرفته تا بسیاری از فعالیت های دیگر که همزمان با برگزاری جشن گلاب انجام می شود و آن را به اصلی ترین راه عایدی این افراد تبدیل نموده است تا جایی که بسیاری از کاشانی ها بخشی از فضای محل سکونت و زندگی خود را به مکانی برای تهیه و یا انبار گلاب اختصاص داده اند.

شیوه گلابگیری

وسایل مورد نیاز برای گلاب گیری شامل دیگ مسی، پارچ یا قرابه، درپوش، نی و اجاق است و چون تهیه عصاره گلاب نیاز به آب فراوان دارد معمولا در محلی این کار را انجام می دهند که در کنار جوی آب و یا در جهت آن باشد.

دیگ ها از جنس مس یا آلومینیوم هستند که اغلب مسگر های کاشانی با مهارت و زیبایی آن ها را فراوری می نمایند. هر کارگاه سنتی به طور میانه تا شش دیگ بزرگ دارد که آن ها را بر روی اجاق های گلی برپا می نمایند.

پارچ یا قرابه هم از وسائل ضروری گلاب گیری است که به صورت استوانه ای مسی با دهانه ای تنگ ساخته می شود که گلاب بعد از تقطیر در آن ریخته می شود. در مقابل دیگ ها چاله ای دراز و باریک می نمایند و قرابه ها را درون چال می گذارند. آب سرد درون چاله ها و اطراف قرابه به جریان می افتد چون بخاری که از داخل دیگ به قرابه وارد می شود بسیار گرم است و دمای آب را بالا می برد پس جریان داشتن آب سرد در حقیقت به انجام عمل تقطیر یاری بزرگی می نماید و علت انجام گلاب گیری در کنار جوی ها و جهت آب نیز همین است. از طرف دیگر جریان داشتن آب در چاله ها باعث به حرکت عایدین قرابه می شود و برای جلوگیری از این اتفاق آن ها را با قرار دادن میله های آهنی در اطراف چاله محکم می نمایند.

نی ها یک جفت لوله آلومینیومی هستند که با یک زاویه 45 درجه از دیگ به قرابه وصل می شوند و عمود بر قرابه ها و به صورت مورب نسبت به دیگ ها قرار گرفته اند. نی ها با طولانی تر کردن جهت حرکت بخار به آن فرصت می دهند تا زودتر سرد شود و درون پارچ یا قرابه بریزد. در گذشته نی ها از چوب خیزران که در اطراف جوی ها رشد می کرد به دست می آمد و برای جلوگیری از خروج بخار درزهای آن را با پارچه های آغشته به خمیر گندم می پوشاندند.

پس از پر شدن ظرفیت دیگ ها با گل، دهانه آن را با استفاده از درپوش محکم می نمایند. درپوش باید کاملا با دهانه دیگ جفت شود تا از خارج شدن بخار جلوگیری کند. نی ها که در اصل دیگ را به قرابه متصل می نمایند با دو سوراخ روی درپوش قرار می گیرند که انتهای مورب آن ها است و از طرف دیگر از میان گلوله ای پارچه ای به نام گووه (Gove) می گذرند و به درون قرابه راه پیدا می نمایند. بعد از گذشتن حدود پنج تا هفت ساعت از عمل تقطیر گلابی غلیظ و مرغوب فراوری می شود که بهتر است آن را در ظروف شیشه ای نگهداری کرد.

برترین زمان گلابگیری در کاشان چه فصلی است؟

از اواسط اردیبهشت تا دو سه هفته بعد از آن ، مهمانان زیادی برای تماشای مراسم گلابگیری و اقامت در بومگردی های کاشان و قمصر ، راهی کاشان می شوند. برترین زمان برای حضور در مراسم گلابگیری ساعات اولیه روز ، یعنی زمانی که هنوز آفتاب کاملا گرم نشده است، گل هایی که در ساعات پیش از طلوع چیده شده اند تازه ترند و طبیعتا گلاب بهتری از آنها به دست می آید.