در روزهای کرونایی چه مسئولیت هایی در برابر شهروندان داریم؟ - وبلاگ پاورست

نگار اکبری زرگر- عضو انجمن علمی روانشناسی بالینی ایران در گفت وگو با خبرنگاران، در اینباره می گوید: یکی از مسائلی که در حال حاضر مطرح است خودمراقبتی افراد جامعه با توجه به واگذاری این مسئولیت به مردم با تمرکز بر مسئولیت فردی است؛ با توجه به وجود ویروس کووید-19 و زندگی در کنار این ویروس باید با رعایت کردن و پیشگیری، از این بحران با موفقیت عبور کرد.

وی با بیان اینکه رفتار انسان ها متاثر از عقاید فرهنگی، هنجارها، نگرش و باورهای آنهاست، می افزاید: در قطعنامه کنفرانس آلماآتا که با مشارکت سازمان جهانی بهداشت و یونیسف در سال 1978 تشکیل شد، آمده است که مردم حق دارند به طور جمعی و فردی در برنامه ریزی و اجرای مراقبت های سلامتی مشارکت کنند و سلامتی مسئولیتی فردی است. بنابراین لازم است هر فردی به منظور انجام رفتارهای بهداشتی و جستجوی خدمات بهداشتی از آگاهی لازم برخوردار باشد.

به گفته وی، این سند پنج حوزه در ارتقاء سلامت را به منظور فرآیند قادرسازی مردم برای افزایش کنترل و بهبود سلامت مطرح کرد که شامل ایجاد سیاست سلامت عمومی، ایجاد محیط های حمایتی، تقویت رفتارهای مثبت و مطلوب اجتماعی، توسعه مهارت های فردی، بازنگری در خدمات سلامتی می شود.

اکبری زرگر با بیان اینکه پیشگیری در سه سطح خلاصه می شود، ادامه می دهد: پیشگیری سطح اول به اپیدمیولوژی و ارتقاء سلامت و حفاظت اختصاصی مانند استفاده از ماسک، دستکش و رعایت فاصله اجتماعی اشاره دارد. در واقع ارتقاء سلامت شامل اعمال و شاخص هایی مانند تغذیه سالم، ورزش، استراحت، خواب کافی و بهداشت فردی است؛ این نوع پیشگیری در حال حاضر در همه جوامع مطرح است و دولت ها سعی می کنند این سطح از پیشگیری توسط مردم اعمال شود. سطح دوم پیشگیری به مراقبت درمانی بعد از بروز هر نوع بیماری اشاره دارد، این سطح شامل تشخیص زودرس برای تخفیف دادن عوارض بیماری است و سطح سوم پیشگیری به منظور محدود کردن ناتوانی و پیشگیری از صدمات و عوارض بیماری و بازتوانی و برگشت به زندگی عادی است.

با توجه به تعریف سطوح پیشگیری، اکبری زرگر معتقد است که در شرایط کنونی منطق حکم می کند، مردم دسته اول پیشگیری را سرلوحه خود قرار دهند تا از بار اقتصادی و جانی و روحی و روانی این دوره کاهش دهند، اما با این حال چرا رفتارهای پرخطر مثل مسافرت های غیرضروری یا رعایت نکردن فاصله فیزیکی و اجتماعی در سطح جامعه وجود دارد؟ یکی از این مسائل، فرآیند تفکر و تصمیمات ماست که تابع نیروها و انگیزه های درونی و بیرونی است.

عضو انجمن علمی روانشناسی بالینی ایران با بیان اینکه تاثیرات درونی از ادراک و تفسیر ما از وقایع سرچشمه می گیرد و نیروهای خارجی ترکیبی از نیروهای اجتماعی اقتصادی و فیزیکی است، تصریح می کند: در این بین نیروهایی که از شدت قوی تری برخوردارند، مثل عوامل اجتماعی در ایجاد انگیزه های ما تاثیر دارند.

این مدرس دانشگاه می گوید: زمانی که شخص شدیداً مشغول کسب معاش است و در یک دوره بحرانی به سر می برد، نگران درآمد، اجاره خانه و خرج و مخارج زندگی اش است؛ بعید است که به ناخوشی های جزئی یا درد خودش اهمیت دهد یا به دنبال قرنطینه خانگی با خواست خودش باشد. در واقع این فرد نیاز به کسب درآمد را به ماندن در خانه بیشتر احساس می کند، در نتیجه رفتارهای ما تابع نیروهای انگیزه درونی و بیرونی از لحاظ مثبت و منفی و طبیعی بودن در ذهن ماست.

این روانشناس سلامت تاکید می کند: فقدان آگاهی، عدم درک حساسیت یا خطر مثل من مریض نخواهم شد، عدم درک شدت خطر مثل اینکه کرونا همان سرماخوردگی است و چیزی نمیشه، سوءتفاهم ها، عدم دسترسی به درمان مناسب و عدم وجود قانون و چارچوب و نیروی اجرایی محکم از نیروهای بازدارنده ای است که باعث می شود انسان ها با وجود خطر، اقدام به رفتارهای پرخطر کنند.

بنابر اظهارات وی، در رویکردهای ارتقاء سلامت در جوامع با رویکرد پزشکی و پیشگیری روبرو هستیم که با تشویق و ترغیب افراد جامعه به شناسایی و پیشگیری از بیماری ها، با توجه به پیروی از توصیه ها و پیشنهادات کارشناسانه متخصص تاکید می شود.

اکبری زرگر در ادامه با اشاره به تاثیر آموزش و اطلاع رسانی به جامعه بر رفتارهای مردم بیان می کند: با بالا بردن اطلاعات مردم، افزایش آگاهی از طریق رسانه های ارتباط جمعی، فضای مجازی و رسانه ها فواید و مضرات رفتارهای غیر بهداشتی و پرخطر با آگاهی دادن به آنها و تغییر نگرش می توان موجب تصمیم گیری درست و تغییر رفتار مردم شد که در این راه باید سود و زیان های رفتاری برای مردم بیان شود.

به گفته وی، متخصصان سلامت روان با افزایش انگیزه در افراد طی سه مرحله سرآغاز، سیر و رفتار تثبیت شده باعث تغییر رفتارهای غیر بهداشتی می شوند؛ در مرحله سرآغاز، ذهن فرد از اجتماع و محیط بیرونی، اخباری دریافت می کند که در نهایت موجب ایجاد تنش می شود که این میل و غریزه در تنش زیاد، فرد را برای رهایی از آن سوق می دهد. در این مرحله فرد باید به درک مستعد بودن برای بیماری و شدت سرایت بیماری مثل سرایت ویروس کرونا برسد؛ در این مرحله دادن اطلاعات واقعی به مردم از طریق رسانه های رسمی کشور کمک بزرگی خواهد بود.

این روانشناس سلامت ادامه می دهد: در مرحله دوم تنش فرد باعث می شود که برای رسیدن به هدف خود از حل مسئله استفاده کند، در نتیجه با آزمون و خطا عادت می کند که بعد از تجربه و شناخت نتایج سودمند، تغییر رفتار دهد که همین باعث تقویت رفتار جدید و تثبیت این رفتار در او می شود. این نوع مطالعات عمیق و گسترده در سطح جامعه توسط متخصصان امر و شناخت نیازهای انسانی و رفتارهای حاکم بر بهداشت فردی و محیط، مسئولان را در انتخاب نوع آموزش ها، برنامه ریزی ها، سیاست گذاری ها ایجاد هماهنگی بین مردم و دولت در تطبیق رفتارهای بهداشتی مناسب برای کنترل بیماری های مسری و توسعه آگاهی های مردم در مورد بیماری کمک می کند و مردم نیز می توانند با شناخت و مسئولیت و تعهد، خودشان پروتکل های خودمراقبتی و توصیه های بهداشتی را به کار گرفته و در زندگی شان رعایت کنند.

اکبری زرگر معتقد است که در حال حاضر جای خالی متخصصان روانشناسی سلامت در حوزه کادر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی احساس می شود، این درحالیست که روانشناسان سلامت با بررسی نیازهای روانی، بهداشتی، و فراهم آوردن شرایط جامعه با توجه به آموزش های تخصصی، اقدام به ارتقای کیفیت زندگی مردم می کنند که باعث احساس رضایت، افزایش آگاهی و به کارگیری توانمندی های خود در پیشبرد رفاه و افزایش توانمندی در زمینه های مختلف شغلی، فردی موجبات افزایش خودمراقبتی در خود و دیگران خواهند شد. در این میان مردم نیز به فراگیری فعالیت های مفید و رفتارهای مثبت و بهداشتی برای ارتقای سلامت خود ترغیب شده و رفتاری به کار خواهند گرفت که سلامت شان را تضمین می کند.