آشنایی با بازی های بومی سیستان و بلوچستان - وبلاگ پاورست

خبرنگاران آنلاین: مردم روستانشین این استان مرزی در بیشتر اوقات از بازی های بومی و محلی مناطق خود برای ایجاد فضایی پرنشاط و صمیمی در بین خود استفاده می کنند، در واقع بازی های بومی و محلی مدرکی دال بر ادعای ایرانیان در تمدن و اصالت آنها در بیش از 20 قرن است که مردم سیستان و بلوچستان نیز با آداب و رسوم خاص خود در بازی های بومی و محلی از این موضوع جدا نیستند.

نکته جالب توجه این که بیشتر بازی های بومی و محلی در چند رده سنی قابلیت اجرا دارد که می توان از آن جمله به رده سنی خردسال، نوجوان و جوان اشاره کرد.

آنچه بازی های بومی ومحلی سیستان و بلوچستان را در مقایسه با سایر استان های کشور متمایز ساخته تنوع و ازدیاد این بازی های کهن و دیرینه است و از نکات جالب این موضوع این است که بازی های خاص منطقه سیستان با بازی های منطقه بلوچستان متفاوت است، البته ناگفته نماند برخی نیز مشترک هستند و به دلیل تشابه فرهنگ و آداب و از همه مهم تر همبستگی این مردم خونگرم اغلب بازی های منطقه سیستان در بلوچستان و بلعکس نیز انجام می گردد.

در این مطلب به خلاصه ای از معرفی بازی های محلی و بومی استان سیستان و بلوچستان و همچنین شیوه و شکل این بازی ها می پردازیم.

برخی از بازی های محلی و بومی سیستان و بلوچستان عبارتند از: کبدی، کشتی کچ گردون، دلکی، لگوش، پادشاوزیر، توطن سواری، چل بازی، چوب بازی، ستط، سرخ پری زردپری، شترسواری، قایم بازی، کَودی کَودی، کیچ زور، گل گل، لپگر، هرکشکا، اشکاتیلی، چوک چوک، لیلی گوگو، آنجلاسیکی، کلاچل چل، قله پود، چل وشکه، چقک پور، کپگ، هلاری، تیت.

کبدی

کبدی یکی از بازی های بومی و محلی منطقه سیستان به شمار می رود که با هدف تقویت همکاری، سرعت و عکس العمل و نمایش قدرت افراد انجام می گردد، این بازی در دو تیم 20 نفره با حداقل 15 و حدبیشتر 30 سال سن بازیکنان در زمینی به ابعاد 5 در 12 متر برگزار می گردد. نحوه انجام این بازی به این گونه است که ابتدا بازیکنان روبه روی همدیگر ایستاده و تیمی که قصد آغاز بازی را داشته باشد از خط وسط، داخل زمین حریف می گردد و فرد مهاجم با گفتن مداوم کلمه کبدی یا کودی و با حفظ نفس خود سعی دارد تا در حال گفتن کلمه کبدی به یکی از اعضای تیم حریف دست بزند و به زمین خود بازگردد و در صورتی که فرد مهاجم نفسش قطع گردد یا توسط تیم حریف گرفته گردد باید زمین را ترک کند. البته تیم مدافع هم باید فرد مهاجم را گرفته و تا به اتمام رسیدن نفسش او را در مهار خود نگه دارند. گفتنی است، این بازی در گذشته فقط در کشورهای ایران، هند و پاکستان انجام می شد و در ایران نیز مهم ترین مرکز انجام این بازی منطقه سیستان شناخته می گردد زیرا این بازی بیشتر در زمین های خاکی و ریگزارها و با پای برهنه انجام می گردد و قدرت و سرعت در این بازی حرف اول را می زند.

کیچ زور(زابل)

وسیله اصلی این بازی کیچ (گیچ یا استخوان) است. البته این بازی نیز به سرعت و قدرت نیاز دارد زیرا در بازی کیچ زور 2 گروه شرکت می کنند و 2 نفر نیز به عنوان سرگروه ها انتخاب می شوند و یکی از قوانین این بازی این است که اغلب در شب های مهتابی باید انجام گردد زیرا کیچ به رنگ سفید است و در تاریکی تعیین تر است. نحوه این بازی این گونه است که یک نفر از یک گروه کیچ را به طرفی پرتاب کرده و بازیکنان دو گروه (هم گروه خودی و هم رقیب) باید به جست وجوی کیچ پرداخته و آن را پیدا کنند و در نهایت باید این کیچ را به سر گروه خود برساند و گروه مقابل در این بین سعی می کند تا با زور و قدرت خود کیچ را از فردی که آن را پیدا کرده بگیرد و به سرگروه خود برساند و گروه خودی هم باید به کمک این فرد بیایند. هر گروهی که قدرت بیشتری داشته باشد و کیچ را به سرگروه خود برساند، آن گروه برنده است.

چَل بازی

چَلْ: نام بازی است گروهی که بین دو تیم با نفرات مساوی 5 نفره انجام می گردد. این بازی از جمله بازی های محلی است که در رودهای پرآب و در محل های عمیق یا استخر و دریا می تواند انجام گردد. این بازی در روستاهای ایرانشهر متداول است. بازی توسط یک نفر داور، داوری و قضاوت می گردد. این بازی نقش موثری در تقویت سرعت و عضلات بدن دارد، در این بازی هر گروه در یک طرف رودخانه یا استخر قرار می گیرند داور یک تکه چوب کوچک (5 تا 10 سانتی متر) را وسط رودخانه یا استخر و میان دو تیم پرتاب می کند و افراد هر تیم با شنا و در این میان با آب پاشیدن به طرف یکدیگر از پیشروی گروه دیگر خودداری می کنند و خود را به محل اولیه می رسانند و یافتن چوب را اعلام می کنند. هر تیم که امتیاز بیشتری کسب کند، برنده است. گفتنی است این بازی در گذشته در دریاچه هامون و سایر رودخانه های منطقه سیستان انجام می شد که متاسفانه با توجه به 2 دهه خشکسالی در منطقه سیستان نه تنها اثری از این بازی باقی نمانده بلکه اثری از دریاچه هامون و رودخانه هیرمند نیز موجود نیست.

کلاچَل چَل

در این بازی نیز یک داور یا یک سراستادک بر فرایند بازی نظارت دارد و بازی بین دو تیم چهار یا پنج نفره انجام می گردد . افراد هر تیم شماره گذاری نیز می شوند و در مرکز یک دایره قرار می گیرند. در ادامه بازی افراد با شماره خطاب می شوند. وضع آرایش دو تیم و فضای بازی نیز به صورتی است که در وسط میدان بازی دایره ای به قطر 1.5 متر کشیده می گردد و در مرکز دایره کلاهی گذاشته می گردد. در دو طرف دایره و در فاصله چهار تا پنج قدمی دایره دو تیم روبه روی هم و در نتیجه رو به دایره می ایستند و سر استادک (داور) در وسط میدان در مجاور کلاه به نظارت بازی می پردازد. سپس سر استادک شماره ای از تیم اول و شماره ای از تیم دوم را با صدای بلند می خواند و افراد فراخوانده شده به محض شنیدن شماره خود برای ربودن کلاه سریعاً فرار می کنند تا هر کس سریع تر رسید، کلاه را بردارد .این فرد باید قبل از آن که حریف بدن او را لمس کند به طرف تیم خود برگردد که دراین صورت برنده می گردد. در ادامه داور دو شماره دیگر می خواند و باز هم این دو نفر مثل حالت قبل می دوند و هر که فرصت یافت کلاه را برداشته، به سوی گروه خود به عقب بر می گردد و همین طور این عمل ادامه می یابد تا افراد یک تیم از میدان خارج شوند و در نهایت یک تیم برنده و تیمی دیگری بازنده است که به برنده امتیاز داده می گردد.

بازی کَپَگ

این بازی را با 10 الی 12 نفر می توان انجام داد که عمدتا بچه ها و نوجوانان این بازی ها را انجام می دهند. برای انجام این بازی بایستی دایره ای روی زمین رسم گردد و افراد در دو گروه تقسیم بندی شوند. سپس سرگروه تیم بهترین های گروه را برای مسابقه وارد زمین می کند .افراد با دریافت یکی از پاهای خود با تنه زدن به یکدیگر به نبرد با هم می پردازند و در نهایت هر کسی در برخورد با فرد مهاجم به زمین بیفتد به عنوان بازنده باید زمین مسابقه را ترک کند.

بازی دلکی یا نشانه

این بازی بین دو گروه پنج نفره انجام می گردد که گروه اول در فاصله حدود 10 متری و پشت یکدیگر به فاصله 1 متر می ایستند. گروه دوم نیز در جای خود باقی می مانند و چاله ای به عرض 20 سانتی متر ایجاد می کنند و سپس یک چوب کوچک 20 سانتی به صورت موازی در این چاله قرار می گیرد به طوری که نصف این چوب در چاله و نصف دیگر در بیرون از چاله قرار گیرد. سپس با چوب یک متری دیگری به چوب داخل چاله ضربه ای وارد می گردد تا به هوا پرتاب گردد و سپس ضربه ای دیگر به آن وارد می گردد تا به سمت حریف حرکت کند. در صورتی که گروه حریف بتواند چوب را در هوا مهار کند برنده اعلام می گردد، در غیر این صورت بازی از ابتدا آغاز می گردد.

بازی لگوش

این بازی بیشتر در نخلستان های بلوچستان انجام می گردد. تعداد افراد شرکت کننده در آن بین 5 تا 20 نفر متغیر است. در این بازی یک نفر به عنوان گرگ شناخته می گردد.او یک لُنگ (زیرانداز یا روانداز بلوچی) در دست دارد که به حالت بافتنی آراسته شده است. در این بازی همه شرکت کنندگان برای نجات از دست گرگ به درختان پناه می برند و این گرگ با لُنگ خود به دنبال افراد می رود و وقتی فردی را با این لُنگ بزند آن فرد گرگ می گردد. در نهایت لُنگ به گرگ جدید تحویل داده می گردد و بازی به همین منوال ادامه خواهد داشت.

بازی تیت

این بازی نیاز به سرعت عمل و چابکی دارد و بین 10 الی 16 نفر انجام می گردد.در این بازی ابتدا افراد به دو گروه در محیط مربع شکل یا دایره مانند تقسیم می شوند که یک گروه گرگ هستند و گروه دیگر را دنبال می کنندو. آنها افراد گروه حریف را گرفته و به بیرون از محیط زمین هدایت می کنند و مانع از ورود اعضای تیم حریف به زمین می شوند. اگر تا انتها بازی کسی از اعضای تیم حریف بتواند وارد زمین بازی گردد و کلمه تیت را بگوید تمامی اعضای تیم آزاد می شوند و بازی به نفع تیم حریف ادامه پیدا می کند. در غیر این صورت بازی به نفع تیم گرگ تمام می گردد و جای تیم گرگ با تیم حریف جابه جا می گردد و از آن پس تیم حریف گرگ شناخته می گردد.

کشتی کج گردان

از پرطرفدارترین بازی های بومی و محلی شمال استان، کشتی کج گردان است.این کشتی به ویژه در روستاهای شهرستان زابل رایج است.

بازی خسوخسو

خسوخسو از بازی های جنوب این استان خسو خسو را می توان نام برد که بازی خسو به اندازه فوتبال طرفدار دارد و اولین دوره لیگ این رشته نیز در کشور برگزار شده است. بازی خسو به این صورت است که دوتیم شش نفره در دو طرف میدان مستطیل شکلی که هر نیمه آن8 متر در10 متر است قرار می گیرند و در انتهای هر طرف نیز یک مربع یک متر در یک متر واقع شده است که به آن اته می گویند. هر تیمی که بتواند اته (هدف) را تسخیر کند یا سردار تیم مقابل را بزند برنده گیم است و هر تیمی در طول دو20دقیقه دو نیمه گیم های بیشتری را برده باشد برنده است.

در بازی خسو تیم مدافع یک بازیکن که باید یک پیشانی بند داشته باشد تا از سایر بازیکنان قابل شناسایی باشد و سردار نامیده می گردد، در اختیار دارد. اگر تیم مهاجم بتواند سردار را از گردونه بازی خارج کند، تیم دارای سردار آن گیم را باخته است و باید نوبت عوض گردد .شرط سوختن سردار و بازیکن بازی خسوخسو این است که دست بازیکن در موقع بازی باید به شست پایش باشد اگر از پایش جدا گردد ان فرد از گردونه بازی خارج می گردد و اگر این بازیکن سردارباشد دیگر بازی ادامه نمی یابد. یعنی این که حتی اگر هر 5 بازیکن غیر سردار در جریان بازی باشند ولی سردار از بازی خارج گردد و دستش از پایش جدا گردد تیم دارای سردار بازنده است.

توطن سواری (زابل)

این بازی شبیه مسابقه قایقرانی است و بین افرادی که در راندن این وسیله بومی مهارت دارند برگزار می گردد و به برندگان جوایزی هم تعلق می گیرد.

چوب بازی (چابهار)

دایره بزرگی از جمع بازیکنان تشکیل می گردد، همراه با نوای ساز و دهل، چوب بازی با حرکات آرام و منظمی آغاز می گردد. به تدریج همراه با تندشدن آهنگ حرکات هم تندتر و تندتر می گردد. در این حرکات بازیکنان چوب های خود را به هم می کوبند. کوچک ترین غفلت باعث اصابت چوب به بدن بازیکنان می گردد. هر بازیکن دو چوب در دست دارد و با آهنگ دو قدم به جلو برداشته، یک قدم به عقب بر می گردد و یک بار به دور خود می چرخد. وقتی بازیکن دو قدم جلوتر می رود باید چوب های خود را به صورت ضربدر در مقابل صورت خود نگه دارد، هر بازیکن وقتی برمی گردد با بازیکن پشت سری خود نیز به بازی می پردازد. این بازی بر پایه مهارت و استقامت پایدار است.

شترسواری

شترسواری از جمله ورزش های بومی استان سیستان و بلوچستان است که به ویژه در شهرستان های خاش و ایرانشهر همچنان کم و بیش رایج است و به مناسبت هایی برگزار می گردد.

گل گل

از جمله بازی های شبانه روستاهای شهرستان زابل که پس از فراغت از کار روزانه در کوچه میدان ده انجام می گردد یک بازی گروهی است بین دو تیم به نام گل گل (گل گل ها) تعداد بازیکنان هر تیم معمولاً از 5 تا 10 نفر است محل بازی به گونه ای که اشاره شد. کوچه یا میدان محل است. طول زمین بازی حدود 30 متر می باشد. هر تیم دارای یک سردسته است. این بازی نیازی به وسیله ندارد.

چوب کشی

از ورزش های بومی و محلی که محبوبیت بسکمک دارد مسابقه هیجان انگیز چوب کشی است.

هلاری

وسایل لازم: توپ پور (نوعی توپ از جنس پیش، برگ خرما) دستک چوب برای زدن توپ.

نحوه انتخاب یار در بازی سنتی هلاری: ابتدا بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند، به سرگروه ماتوکان می گویند. سرگروه ها یارهای خود را به طور مساوی انتخاب می کنند. برای انتخاب یار، افراد دو نفر - دو نفر با همدیگر به کنار رفته و برای خود نامی انتخاب می کنند. مثلاً یکی شتر و یکی گاو، بعد پیش ماتوکان آمده و می گویند گرگری گاو می خری یا شتر؟ ماتوکان هر کدام را انتخاب کرد، آن فرد یار او می گردد.

روش بازی هلاری: ابتدا دو دایره در قسمت میدان بازی به فاصله تقریباً 100 متر کشیده شده و یارهای گروهی که آغاز کننده بازی هستند، داخل دایره و گروه دیگر در میدان قرار می گیرند.زمین بازی به صورت محل آغاز معروف بهمبدأ و مقصد بازی به نام کلات تقسیم شده است.کلات همان دژ است. بعد از تعیین نوبت بازی ابتدا یکی از افراد گروه داخل میدان، توپ را به دست گرفته و برای گروه داخل دایره می اندازد و هر فرد در نوبت بازی حق یک بار زدن را دارند. اگر دستک به توپ نخورد سُپ(sup) - سوختن- می گویند. هر کس که سوخت، باید داخل دایره منتظر زدن فرد بعدی باشد تا در فرصت مناسب که یکی از یارانش توپ را زد و به فاصله دورتری انداخت، بتواند به کلات فرار کند. اگر توپ به فاصله خیلی دور بیفتد، می تواند برود و برگردد. اگر این کار را انجام دهد، امتیاز زدن توپ را خواهد داشت. در هلاری اگر توپ را حریف در هوا بگیرد یک امتیاز است و به آن هل(hal) می گویند. اگر گروه آغاز کننده امتیاز داشته باشد، می تواند امتیاز را پایاپای کند وگرنه باید بازی را به حریف مقابل واگذار کرده و خود و یارانش بیرون دایره در میدان برای دریافت توپ بفرایند.